بلاک چین چیست

تاریخچه بلاک چین

برخلاف تصور عموم که بلاک چین توسط ساتوشی ناکاموتو در سال 2008 ایجاد شد تا به عنوان دفتر کل توزیع شده عمومی برای تراکنش های ارز دیجیتال بیت کوین به کار رود، این مفهوم در دهه ی ۸۰ میلادی در محافل علمی ذکر شده بود. دانشمند پر آوازه آلمانی، رالف مرکل (Ralph Merkle) در سال ۱۹۷۹ در رساله دکترای خود نظریه‌ی تازه ای را برای توزیع کلید عمومی و امضای دیجیتال موسوم به احراز هویت درختی معرفی کرد. دیوید چاوم (David Chaum) نیز در رساله دکترای خود به تاریخ ۱۹۸۲ یک سامانه‌ی را برای ایجاد، نگه‌داری و حفظ اعتمادی میان سیستم‌های کامپیوتری ارائه می‌دهد که دو به دو به هم مشکوک‌اند و هیچ اعتمادی به هم ندارند. در الگوریتم مورد نظر چاوم، بسیاری از پایه های مفهومی که امروز بلاک چین را ساخته‌اند، دیده می‌شود. چاوم به دلیل ابداع پول نقد دیجیتال و تاسیس شرکت دیجی‌کش (DigiCash) در سال ۱۹۸۹ نیز در محافل فناوری بسیار شناخته شده است. در ادامه‌ی پیشرفت مفهوم بلاک چین در سال ۱۹۹۹ استوارت هابر (Stuart Haber) و دابلیو. اسکات استورنتا (W. Scott Stornetta)، راهکاری را پیشنهاد کردند که مبتنی بر آن می‌توان از جابه‌جایی تاریخ واقعی اسناد الکترونیک ممانعت کرد. که بدون نیاز به دریافت خدمات الصاق مهر زمانی راه حلی برای حفظ کامل محرمانگی اسناد بود. در سال ۱۹۹۲، هابر و استورنتا با به‌روزرسانی طرح خود، توانستند مفهوم درخت مرکل را در آن جای دهند و در این طرح، اعتبارنامه‌های اسناد چندگانه را در یک بلاک واحد قرار دادند.

 در همین سال ها بود که شبکه های نظیر به نظیر (P2P) شروع به کار کردند و مفهوم بلاک چین را برای عموم کاربردی کردند. آدم بک (Adam Back)، چهره سرشناس حوزه رمز نگاری، روش هش‌کش را در سال ۱۹۹۷ برای محدود کردن ارسال هرزنامه ابداع و معرفی کرد. سپس در سال ۲۰۰۴، هال فینی (Hal Finney)، روش اثبات کار (POW) را معرفی کرد تا این سلسه اتفاقات منجر به پیدایش بیت کوین در سال ۲۰۰۸ به وسیله‌ی ساتوشی ناکاموتو شد.

مفهوم بلاک چین

بلاک چین در لغت به معنی زنجیره بلاک هاست. در علم داده کامپیوتر از بلاک چین به عنوان یک دیتابیس نا متمرکز یاد می شود. در رمز ارزها مانند بیتکوین عبارت دفتر کل توزیع شده (DLT)، تعبیر دیگری از بلاک چین می باشد. 

بلاک چین یک پایگاه داده توزیع شده است که لیستی از رکوردهای سفارش داده شده به نام بلوک را به طور مداوم در حال رشد نگه می دارد. این بلوک‌هابا استفاده از رمزنگاری پیوند داده می‌شوند. هر بلوک حاوی یک هش رمزنگاری از بلوک قبلی، یک مهر زمانی و داده‌های تراکنش است. بلاک چین یک دفتر کل دیجیتال غیرمتمرکز، توزیع‌شده و عمومی است که برای ثبت تراکنش‌ها در بسیاری از رایانه‌ها استفاده می‌شود، به طوری که بدون تغییر همه بلوک‌های بعدی و اجماع شبکه، نمی‌توان رکورد را به‌طور پیشینه تغییر داد.

دادها و اطلاعات در طی زمان، در چارچوبی متشکل از بلاک‌ها اضافه می‌شود. هر بلاک سوار بر آخرین بلاک ساخته شده و حاوی اطلاعاتی برای متصل شدن به بلاک قبلی است. با پیش رفتن در بلاک چین و دنبال کردن بلاک‌ها از انتها به ابتدا، به نخستین مورد تحت عنوان بلاک پیدایش (Genesis block) خواهیم رسید.

هر بلوک حاوی یک هش (اثر انگشت دیجیتال یا شناسه منحصر به فرد)، دسته‌های مهر زمانی از تراکنش‌های معتبر اخیر و هش بلوک قبلی است. هش بلوک قبلی بلوک‌ها را به هم پیوند می‌دهد و از تغییر هر بلوک یا درج بلوک بین دو بلوک موجود جلوگیری می‌کند. در تئوری، این روش زنجیره بلوکی را ضد دستکاری می کند.

هش چیست؟هش تابعی است که نیازهای رمزگذاری شده مورد نیاز برای حل یک محاسبات بلاک چین را برآورده می کند. هش کردن به تبدیل و تولید داده های ورودی با هر طولی به رشته ای با اندازه ثابت اشاره دارد که توسط یک الگوریتم خاص انجام می شود. به طور خاص، الگوریتم هش بیت کوین SHA-256 است. اگر کسی سعی در شکستن بلاک چین داشته باشد، حدس زدن طول هش تقریبا غیرممکن است. داده های یکسان همیشه مقدار هش یکسانی را تولید می کنند. این الگوریتم یک تابع رمزنگاری یک طرفه است زیرا داده های اصلی از طریق رمزگشایی قابل بازیابی نیستند.

چهار مفهوم کلیدی پشت بلاک چین عبارتند از:

1. دفتر کل مشترک: دفتر کل مشترک یک سیستم توزیع شده است که در یک شبکه تجاری به اشتراک گذاشته می شود. با یک دفتر کل مشترک، تراکنش‌ها فقط یک بار ثبت می‌شوند و تلاش‌های تکراری را که معمول در شبکه‌های تجاری سنتی است، از بین می‌برد.
2. مجوزها: مجوزها تضمین می‌کنند که تراکنش‌ها و احراز هویت، قابل تأیید و ایمن هستند. با توانایی محدود کردن مشارکت شبکه، سازمان‌ها می‌توانند راحت‌تر از مقررات حفاظت از داده‌ها پیروی کنند. مانند مقررات مندرج در قانون قابل حمل و پاسخگویی بیمه سلامت (HIPAA) و مقررات حفاظت از داده‌های عمومی اتحادیه اروپا (GDPR)
3. قراردادهای هوشمند: قرارداد هوشمند یک توافق یا مجموعه قوانینی است که بر یک معامله تجاری حاکم است. این قراردادها بروی بلاک چین ذخیره می شود و به صورت خودکار به عنوان بخشی از یک تراکنش اجرا می شود.
4. اجماع: از طریق اجماع، همه طرفین با تراکنش تایید شده توسط شبکه موافقت می کنند. بلاک چین‌ها مکانیسم‌های اجماع مختلفی دارند، از جمله؛ اثبات کار (pow)،اثبات تاریخ (poh)، اثبات سهام (pos)،امضای چندگانه و تحمل عملی خطای بیزانس PBFT)).

اعضای بلاک چین

هر شبکه بلاک چین دارای شرکت کنندگان مختلفی است که این نقش ها را ایفا می کنند، از جمله:

• کاربران بلاک چین: شرکت کنندگان که معمولاً کاربران تجاری هستند با مجوز پیوستن به شبکه بلاک چین و انجام تراکنش با سایر شرکت کنندگان شبکه در مراوده می باشند.
• تنظیم کننده: کاربران بلاک چین با مجوزهای ویژه برای نظارت بر تراکنش های انجام شده در شبکه.
• اپراتورهای شبکه بلاک چین: افرادی که دارای مجوزها و اختیارات ویژه برای تعریف، ایجاد، مدیریت و نظارت بر شبکه بلاک چین هستند.
• مقامات صدور گواهی: افرادی که انواع مختلف گواهینامه های مورد نیاز برای اجرای یک بلاک چین مجاز را صادر و مدیریت می کنند.

کاربردهای بلاک چین

در حالی که بلاک چین هنوز تا حد زیادی محدود به استفاده در ضبط و ذخیره تراکنش های ارزهای دیجیتال مانند بیت کوین است، طرفداران فناوری بلاک چین در حال توسعه و آزمایش کاربردهای دیگری برای بلاک چین هستند، از جمله:

• بلاک چین برای پردازش پرداخت و انتقال پول: تراکنش ‌های پردازش شده از طریق یک بلاک چین می‌ توانند در عرض چند ثانیه تسویه شوند و کارمزدهای انتقال بانکی را کاهش (یا حذف) کنند.
• بلاک چین برای نظارت بر زنجیره تامین با استفاده از بلاک چین: کسب ‌وکارها می ‌توانند ناکارآمدی‌های زنجیره‌های تامین خود را به سرعت تشخیص دهند و همچنین اقلام را در طول پروسه رسیدن به دست خریدار پیدا کنند و ببینند که محصولات از منظر کنترل کیفیت چگونه از تولیدکنندگان به خرده ‌فروشان سفر می‌کنند.
• بلاک چین برای شناسه های دیجیتال: مایکروسافت در حال آزمایش فناوری بلاک چین است تا به افراد کمک کند تا هویت دیجیتالی خود را کنترل کنند و در عین حال به کاربران امکان کنترل دسترسی به آن داده ها را نیز بدهد.
• بلاک چین برای به اشتراک گذاری داده ها: بلاک چین می تواند به عنوان واسطه ای برای ذخیره و انتقال ایمن داده های سازمانی در بین صنایع عمل کند.
• بلاک چین برای حفاظت از حق چاپ و حق امتیاز: از بلاک چین می توان برای ایجاد یک پایگاه داده غیرمتمرکز استفاده کرد که تضمین می کند هنرمندان، حقوق موسیقی خود را حفظ  می کنند و توزیع شفاف و حق امتیاز را برای نوازندگان فراهم می کند. همینطور بلاک چین می تواند همین کار را برای توسعه دهندگان منبع باز انجام دهد.
• بلاک چین برای مدیریت شبکه اینترنت اشیا: بلاک چین می‌تواند به تنظیم‌کننده شبکه‌های اینترنت اشیا تبدیل شود تا دستگاه‌های متصل به شبکه بی‌سیم را شناسایی کند، فعالیت آن دستگاه‌ها را نظارت کند، مشخص کند که آن دستگاه‌ها تا چه حد قابل اعتماد هستند و به‌طور خودکار قابلیت اطمینان دستگاه‌های جدیدی که به شبکه اضافه می‌شوند را ارزیابی کند.
• بلاک چین برای مراقبت های بهداشتی: بلاک چین همچنین می‌تواند نقش مهمی در مراقبت‌های بهداشتی داشته باشد. پرداخت‌کنندگان و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی از بلاک چین برای مدیریت داده‌های آزمایش‌های بالینی و سوابق پزشکی الکترونیکی و در عین حال حفظ انطباق با مقررات استفاده می‌کنند.

مزایای تجارت با بلاک چین

مزیت اصلی بلاکچین به عنوان پایگاه داده ای برای ثبت تراکنش هاست، اما مزایای آن بسیار فراتر از یک پایگاه داده سنتی است. مهمتر مزیت، عدم امکان دستکاری توسط یک بازیگر مخرب و یا هکر می باشد.

• صرفه جویی در زمان: بلاک چین زمان تراکنش را از روز به دقیقه کاهش می دهد. تسویه تراکنش سریعتر است زیرا نیازی به تأیید توسط یک مقام مرکزی ندارد.
• صرفه جویی در هزینه: تراکنش ها نیاز به نظارت کمتری دارند. شرکت کنندگان می توانند اقلام با ارزش را مستقیماً مبادله کنند. بلاک چین پروسه های تکراری را حذف می کند زیرا شرکت کنندگان به دفتر کل مشترک دسترسی دارند.
• امنیت شدیدتر: ویژگی های امنیتی موجود در بلاک چین از دستکاری، کلاهبرداری و جرایم سایبری محافظت می کنند.

اهداف الگوریتم های اجماع

شبکه های بلاک چین برای دستیابی به توافق بین گره های مختلف توزیع شده بر الگوریتم های اجماع متکی هستند. یک مکانیسم اجماع، شبکه بلاک چین را قادر می‌سازد تا اعتماد سازی را بین گره‌های مختلف ایجاد کند، در حالی که امنیت را در تمام محیط تضمین می‌کند. به همین دلیل است حیاتی ترین بخش هر راهنمای توسعه برنامه بلاک چین و هر پروژه dApp، محیط دفتر کل توزیع شده است. این الگوریتم ها بر اساس اهداف مختلفی عمل می کنند که در بخش بعدی این مقاله به تعدادی از آنها خواهیم پرداخت.

1. توافقنامه یکپارچه

یکی از اهداف اصلی ساز و کارهای اجماع، دستیابی به توافق واحد است. برخلاف سیستم‌های متمرکز که در آن‌ها داشتن اعتماد به قدرت ضروری است، کاربران می‌توانند حتی بدون ایجاد اعتماد به یکدیگر به صورت غیرمتمرکز عمل کنند. پروتکل های تعبیه شده در شبکه بلاک چین توزیع شده تضمین می کند که داده های درگیر در این فرآیند درست و دقیق هستند و وضعیت دفتر کل عمومی به روز است.

2. انگیزه های اقتصادی

وقتی نوبت به ساختن یک سیستم غیرقابل اعتماد می‌رسد که به تنهایی کل سیستم را تنظیم می‌کند، همسو کردن منافع شرکت‌کنندگان در شبکه ضروری است. یک پروتکل بلاک چین اجماع، در این شرایط پاداش هایی را برای رفتار خوب ارائه می دهد و بازیگران بد را مجازات می کند. به این ترتیب، تنظیم انگیزه های اقتصادی را نیز تضمین می کند.

3. منصفانه و عادلانه

مکانیسم های اجماع هر فرد را قادر می سازد تا در شبکه شرکت کند و از همان اصول اولیه استفاده کند. به این ترتیب، ویژگی منبع باز و غیرمتمرکز بودن سیستم بلاک چین را توجیه می کند.

4. جلوگیری از خرج دوباره

مکانیسم‌های اجماع بر اساس الگوریتم‌های خاصی کار می‌کنند که تضمین می‌کند فقط آن دسته از تراکنش‌ها در دفتر کل شفاف عمومی گنجانده شده‌اند که تأیید و معتبر هستند. این راه حل، مشکل سنتی دوبار خرج کردن یک ارز دیجیتال را حل می کند.

5. تحمل خطا

یکی دیگر از ویژگی های روش اجماع این است که تضمین می کند که بلاک چین در برابر خطا، سازگار و قابل اعتماد است. این بدان معناست که سیستم تحت حاکمیت حتی در صورت شکست و تهدید به مدت نامحدود کار خواهد کرد.

انواع الگوریتم های اجماع

در حال حاضر، تعداد زیادی از الگوریتم‌های اجماع بلاک چین در اکوسیستم وجود دارد و بسیاری دیگر در حال ورود به بازار هستند. این امر ضروری باعث می‌شود هر شرکت توسعه‌دهنده بلاک چین و کارآفرین مشتاق با مزایا و معایب یک پروتکل اجماع آشنا باشند. بیایید عمیق تر به موضوع بپردازیم و به انواع محبوب مکانیسم اجماع نگاه کنیم.

1. اثبات کار  (PoW)

اثبات کار که توسط ساتوشی ناکاموتو توسعه داده شده است، قدیمی ترین مکانیسم اجماع مورد استفاده در حوزه بلاک چین است. همچنین به عنوان استخراج شناخته می شود که در آن گره های شرکت کننده ماینر نامیده می شوند. 

در این مکانیسم، ماینرها باید با استفاده از قدرت محاسباتی سیستم خود، پازل های پیچیده ریاضی را حل کنند. آنها از روش های مختلف استخراج مانند؛ استخراج GPU، استخراج CPU، استخراج ASIC و استخراج FPGA استفاده می کنند و کسی که زودتر مشکل را حل کند یک بلوک به عنوان پاداش دریافت می کند.

با این حال، فرآیند محاسبه بلاک به این راحتی نیست. یک بلاک فقط از طریق روش آزمون و خطا قابل حل است. علاوه بر این، سطح پیچیدگی بلاک با سرعت استخراج بلاک ها افزایش می یابد. بنابراین، ایجاد یک بلاک جدید در یک بازه زمانی خاص برای مقابله با سطح دشواری برای فرد اجباری می شود.

مکانیسم اثبات کار توسط چندین ارز دیجیتال مانند بیت کوین، لایت کوین، ZCash، Primecoin، Monero و Vertcoin استفاده می شود.

2. اثبات سهام  (PoS)

اثبات سهام دوستدار محیط زیست، اولین جایگزین پروتکل توافقی PoW است. در این روش بلاک چین، تولیدکنندگان بلاک، ماینر نیستند، اما مانند تایید کننده ها عمل می کنند. آنها این فرصت را به دست می آورند که یک بلاک بر روی همه افراد ایجاد کنند که باعث صرفه جویی در انرژی و کاهش زمان می شود. با این حال، برای اینکه آنها به اعتبارسنجی تبدیل شوند، می بایست مقداری پول یا سهام را سپرده گذاری (stake) کنند.

این نوع از مکانیزم اجماع، بلاک چین های مختلف مانند اتریوم را تشویق کرد تا الگوریتم اجماع خود را از PoW به PoS ارتقا دهند، که این مهم در به ‌روز رسانی اتریوم 2.0 در سال ۲۰۲۲ اتفاق افتاد. همچنین به اکوسیستم های مختلف بلاک چین مانند Dash، Peercoin، Decred، Reddcoin و PivX کمک کرد تا به درستی کار کنند.

در حال حاضر الگوریتم اجماع PoS مشکلات مختلفی را که قبلاً با PoW مرتبط بود را حل کرده است، اما چالش‌های زیادی هنوز در بازار وجود داشت. برای کاهش این چالش ها و ارائه یک محیط بلاک چین پیشرفته، چندین گونه از PoS به وجود آمد. دو نوع محبوب اثبات سهام DPoS و LPoS هستند.

• اثبات سهام واگذار شده DPoS
• اثبات سهام اجاره شده LPoS

3. اثبات صلاحیت (PoA)

اثبات صلاحیت یک نسخه اصلاح شده از اثبات سهام است، به این دلیل که در PoS هویت اعتبار سنجی ها در شبکه در خطر است. در این مورد، برای تأیید هویت اعتباردهنده، هویت شخصی و اسناد رسمی اعتبارسنجی می شوند و این اعتباردهنده ها شهرت خود را در شبکه قرار می دهند. در Proof of Authority افرادی که هویت رسمی آنها اعتبار سنجی شده است  اجازه تولید بلوک‌های جدید را دارند. در این روش اثبات، تعداد اعتباردهنده ها نسبتاً کم است و حدود ۲۵ نفر یا کمتر می باشد.

4. تحمل خطا بیزانس  (BFT)

تحمل خطا بیزانس، همانطور که از نام آن پیداست، برای مقابله با خطا بیزانس (که مشکل ژنرال های بیزانس نیز نامیده می شود) استفاده می شود. وضعیتی که بازیگران سیستم باید روی یک استراتژی موثر به توافق برسند تا از شکست فاجعه بار سیستم به دور باشند. دو تغییر مدل اجماع BFT که در عرصه بلاک چین مطرح شده است، PBFT و DBFT هستند.

• PBFT : تحمل خطای بیزانسی عملی (PBFT) یک الگوریتم بلاک چین سبک وزن است که مشکلات بیزانسی ژنرال را حل می کند و به کاربران اجازه می دهد پیام هایی را که با انجام محاسباتی برای ارزیابی تصمیم در مورد اعتبار پیام به آنها تحویل داده شده است تأیید کنند.
• DBFT : تحمل گسل بیزانسی  (DBFT) که توسط NEO معرفی شد، مکانیسم تحمل خطای بیزانسی واگذار شده مشابه مدل اجماع DPoS است. در اینجا نیز، دارندگان توکن NEO این فرصت را دارند که به نمایندگان رای دهند.

5. گراف غیر چرخشی مستقیم  (DAG)

یکی دیگر از مدل‌های اجماع اولیه بلاک چین که هر شرکت خدمات توسعه اپلیکیشن موبایلی که با بلاک چین کار می‌کند باید با آن آشنا باشد، DAG است. در این نوع پروتکل اجماع بلاک چین، هر نود خود را برای تبدیل شدن به "ماینر" آماده می کند. زمانی که ماینرها از بین می روند و تراکنش ها توسط خود کاربران تایید می شوند، کارمزد مربوطه به صفر کاهش می یابد. اعتبارسنجی تراکنش‌ها بین هر دو نود آسان‌تر می‌شود، که کل فرآیند را سبک‌تر، سریع‌تر و ایمن‌تر می‌کند. دو نمونه از بهترین الگوریتم های گراف غیر چرخشی IOTA و Hedera Hashgraph هستند.

اگرچه این چند مدل‌ الگوریتم اجماع اصلی در محیط توسعه هستند، بسیاری از مکانیسم‌های اجماع مختلف بلاکچین به آرامی و به تدریج شروع به افزایش می‌کنند، مانند:

6. اثبات ظرفیت (PoC)

7. اثبات سوختگی (PoB)

8. اثبات هویت (PoI)

9. اثبات فعالیت (PoA)

10. اثبات زمان سپری شده (PoET)

11. اثبات اهمیت (PoI)

ویژگی های یک مکانیسم اجماع بلاک چین خوب

1. ایمنی: در یک مکانیسم اجماع خوب، همه نودها قادر به تولید نتایجی هستند که طبق قوانین پروتکل معتبر هستند.

2. فراگیر: یک مکانیزم خوب اجماع بلاک چین تضمین می کند که هر نود خاصی از شبکه در فرآیند رأی گیری شرکت می کند.

3. مشارکتی: یک مکانیسم اجماع که در آن همه نودها به طور فعال مشارکت می‌کنند و در به‌روزرسانی پایگاه‌های داده در بلاک چین مشارکت دارند، مدل اجماع خوب نامیده می‌شود.

4. برابری طلب: یکی دیگر از ویژگی های یک مکانیسم خوب این است که به هر رأی دریافتی از نودها ارزش و وزن برابر می دهد.

با در نظر گرفتن این موضوع، بیایید دریابیم که وقتی این عوامل را در نظر نگیرید و یک مدل اجماع ضعیف را به فرآیند توسعه خود معرفی کنید، چه اتفاقی می‌افتد.

پیامدهای انتخاب یک پروتکل اجماع بد

1. فورک های بلاک چین: انتخاب یک روش اجماع بلاک چین ضعیف، آسیب پذیری زنجیره را افزایش می دهد. یکی از این آسیب‌پذیری‌ها که علاقه‌مندان و توسعه‌دهندگان بلاک چین با آن مواجه هستند، فورک‌های بلاک چین است. فورک‌های بلاک چین، به زبان غیر معمول، موقعیت یا شرایطی است که تحت آن یک زنجیره منفرد به دو یا چند زنجیره تقسیم می‌شود. هنگامی که یک فورک بلاک چین رخ می دهد، برنامه به صورت غیرقابل پیش بینی شروع به کار می کند و دو یا چند گره واگرا در جلو ایجاد می کند.

2. عملکرد ضعیف: یک مکانیسم اجماع زمانی بد در نظر گرفته می شود که، نودها دچار اختلال می شود و یا از پارتیشن شبکه رنج می برد. این فرآیند تبادل پیام بین نودها را به تاخیر می اندازد و تاخیر برنامه را افزایش می دهد که در نهایت سطح عملکرد را پایین می آورد.

3. شکست اجماع: یکی دیگر از تأثیرات گنجاندن یک مکانیسم اجماع بد در مدل کسب و کار شما، شکست اجماع است. در این شرایط، تعدادی از نودها در هیچ فرآیندی شرکت نمی‌کنند و بنابراین، در غیاب رای آنها، اجماع نمی‌تواند نتایج دقیق و مطلوبی را ارائه دهد.

سخن آخر

با بسیاری از کاربردهای عملی برای این فناوری که در حال حاضر پیاده سازی و بررسی شده است، بلاک چین در نهایت به دلیل بیت کوین و ارز دیجیتال نامی برای خود دست و پا کرده است. بلاک چین به عنوان یک کلمه کلیدی در زبان هر سرمایه‌گذاری، با واسطه‌های کمتر، عملیات تجاری و دولتی را دقیق‌تر، کارآمدتر، امن‌تر و ارزان‌تر می‌کند. همانطور که ما برای ورود به دهه سوم بلاک چین آماده می شویم، دیگر بحث این نیست که آیا شرکت های قدیمی به این فناوری دست پیدا می کنند یا خیر؟ بلکه سوال اصلی این است که چه زمانی به این فناوری رو می آورند. امروزه شاهد گسترش NFT ها و توکن سازی دارایی ها هستیم. دهه های آینده دوره مهمی از رشد برای بلاک چین خواهد بود.