حجم مبنا چیست و چه اثری روی معاملات بورس دارد؟

حجم مبنا یکی از ابزارهای کنترلی است که در بورس ایران پیش بینی شده است. هدف از این محدودیت کنترل سرعت رشد و کاهش قیمت سهام است تا در اثر رفتارهای هیجانی سهامداران تغییرات شدیدی را در قیمت پایانی شاهد نباشیم و از  ایجاد قیمت‌های غیر واقعی جلوگیری شود. برای درک بهتر حجم مبنا باید با دامنه نوسان و سپس قیمت پایانی هم آشنا شد. iBshop در این مقاله به توضیح حجم مبنا و نحوه محاسبه آن پرداخته است.

حجم مبنا یعنی چه؟

در بورس تهران برای اینکه قیمت پایانی یک سهم به اندازه دامنه نوسان آن تغییر کند باید تعداد مشخصی از سهام آن معامله شود. در واقع حجم مبنا اجازه نمی‌دهد قیمت پایانی نماد به سرعت تغییر کند و مانند ترمزی حرکت آن را کنترل می‌کند. به طور خلاصه به حداقل تعداد سهامی که باید در طول یک روز معامله شود تا قیمت پایانی آن نماد بتواند نوسان مثبت یا منفی در سقف درصد مجاز داشته باشد.حجم مبنا می‌گویند.

مقدار حجم مبنا به طور خودکار محاسبه می‌شود و امکان دستکاری آن توسط معامله­ گران وجود ندارد. همان‌طور که در تصویر زیر مشاهده می‌کنید این حجم روی تابلو هر سهم نشان داده شده است.

اولین بار در سال 1382 و زمانی که حسین عبده تبریزی دبیر کل سازمان بورس و اوراق بهادار بود این محدودیت ایجاد شد و ضوابط آن در طول این سالها چندین بار تغییر کرد. در اسفند 1398 شورای عالی بورس و اوراق بهادار با تغییر دوباره نحوه محاسبه حجم مبنا موافقت کرد که در ادامه درباره آن صحبت می‌کنیم.

دامنه نوسان

دامنه نوسان هم یکی دیگر از محدودیت‌هایی است که برای کنترل قیمت در نظر گرفته شده است. در بورس ایران هر سهم مجاز است در محدوده یک دامنه مثبت یا منفی نوسان داشته باشد. این مقدار در بازارهای مختلف مقدار متفاوتی است. مثلاً در تابلو اصلی و فرعی بورس نمادها می‌توانند روزانه بین مثبت 5 تا منفی 5 درصد نوسان قیمت داشته باشند اما در تابلو بازار پایه فرابورس این تغییرات ممکن است به مثبت 1 تا منفی یک درصد هم برسد. تمام نمادها در زمان‌های خاص ممکن است شاهد تغییر دامنه نوسان باشند، به طوری که در مواقعی دامنه نوسان به طور موقت حذف می‌شود و یا بازه آن افزایش یا کاهش پیدا می‌کند.

قیمت پایانی

روی تابلو معاملات هر نماد دو قیمت مهم نمایش داده می‌شود. یکی قیمت پایانی و دیگری آخرین قیمت. مقدار آخرین قیمت در لحظه تغییر می‌کند و می‌تواند با سرعت در محدوده دامنه نوسان حرکت کند اما قیمت پایانی حرکت کندی دارد و بر مبنای تعداد سهام معامله شده تعیین می‌شود.

قیمت پایانی را بر اساس میانگین وزنی قیمت محاسبه می‌کنند یعنی هرچقدر تعداد سهم معامله شده در یک قیمت بیشتر باشد اثر ان روی قیمت پایانی افزایش می‌یابد. اگر در تمام روز نماد در صف خرید یا فروش باشد و به اندازه حجم مبنا سهم معامله شود قیمت پایانی برابر آخرین قیمت خواهد بود.

در بعضی مواقع خاص حجم مبنا برابر یک می شود. یعنی با معامله شدن حتی یک سهم قیمت پایانی تغییر خواهد کرد. از جمله دلایلی که موجب می شود حجم مبنا یک نماد یک شود عبارتند از:

• بروز گره معاملات در نماد
• خرید و فروش عمده و بلوکی
• درز اخبار مهم و نهانی از شرکت

آخرین تغییرات در نحوه محاسبه حجم مبنا

بر اساس مصوبه‌های جلسه هفتم اسفندماه ۹۸ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار قرار شد حجم مبنا شرکت‌های حاضر در بازارهای اول، دوم و پایه فرابورس ایران معادل ۴ در ده هزار تعداد سهام آن شرکت باشد. فرابورس ایران نیز اعلام کرد حداقل ارزش مبنا در بازارهای اول و دوم فرابورس، ۵۰ میلیارد ریال و در تابلوهای زرد، نارنجی و قرمز بازار پایه به ترتیب ۲۰، ۱۰ و ۵ میلیارد ریال در نظر گرفته می‌شود.

حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه ۲۰ هزار میلیارد ریال و بالاتر معادل ۱۲۰ میلیارد ریال تعیین شده است و شرکت‌هایی که سرمایه کمتر از ۲۰ هزار میلیارد ریال دارند حداکثر ارزش مبنا ۱۰۰ میلیارد ریال خواهد بود.

از سوی دیگر، حجم مبنای هر نماد، بر اساس قیمت پایانی در آخرین روز معاملاتی هر هفته محاسبه و از نخستین روز معاملاتی هفته بعد اعمال می‌شود؛ و در صورت اعمال اقدامات شرکتی، تغییرات حجم مبنا بر اساس مقررات و با رعایت نصاب‌های یادشده محاسبه و اعمال خواهد شد. این حجم مبنا داینامیک است یعنی برای هفته بعد در آخرین روز کاری هفته به روز رسانی می‌شود لذا اگر قیمت سهام بالا رود حجم مبنا کاهشی و اگر قیمت پایین آید افزایشی است.

موافقان و مخالفان حجم مبنا در بازار سرمایه

حجم مبنا در ایران طرفداران و مخالفان زیادی دارد. مهمترین دلیل موافقان با حجم مبنا محدودیتی است که در تغییرات قیمت به خصوص در نمادهای کوچک بازار ایجاد می‌کند و اجازه قیمت سازی و پروژه شدن را از افراد خاص می‌گیرد؛ اما مخالفان، حجم مبنا و دامنه نوسان را مهمترین مقصر قفل شدن نمادها در صف فروش و خرید می‌دانند.